Phong cách kiến trúc Đông Dương là gì? Kiến trúc Đông Dương đang dần trở lại như một xu hướng thiết kế đầy bản sắc, được ưa chuộng bởi vẻ đẹp giao thoa giữa cổ điển và hiện đại. Trong bài viết này, Sưa Interior sẽ cùng bạn khám phá nguồn gốc, đặc điểm nổi bật và lý do vì sao phong cách kiến trúc Đông Dương vẫn giữ được sức hút vượt thời gian.
Kiến trúc Đông Dương là gì?
Kiến trúc Đông Dương là gì? Đó là câu hỏi của rất nhiều người đang quan tâm tới kiến trúc mang phong cách thời xưa hoặc vô tình nghe tới từ đâu đó. Vậy kiến trúc Đông Dương là gì? Kiến trúc Đông Dương là kiến trúc của người Pháp được hình thành khi đến đất Đông Dương cai trị. Người Pháp đến đây sinh sống, làm việc mang theo nét văn hóa và nền kiến trúc của họ đến đây.
Kiến trúc Đông Dương là sự kết hợp độc đáo giữa văn hóa kiến trúc phương Đông và phương Tây, đặc biệt là từ Trung Quốc và Ấn Độ. Chính vì vậy nó còn được gọi với cái tên phong cách kiến trúc Indochine (Indo= Ấn Độ, Chine= Trung Quốc). Ở Việt Nam, thiết kế kiến trúc ít nhiều chịu sự ảnh hưởng từ văn hóa Trung Quốc do các yếu tố từ lịch sử. Tại Lào và Campuchia cũng mang ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ.
Lịch sử hình thành và phát triển phong cách kiến trúc Đông Dương
Từ những năm 1880 ở thời kỳ Tiền thuộc địa, người Pháp vào Đông Dương mang theo phong cách kiến trúc của phương Tây bản địa. Khác với chính quốc, họ nhận ra rằng kiến trúc phải thay đổi để thích nghi với điều kiện khắc nghiệt của khí hậu nơi đây. Do đó, kiến trúc Tiền thuộc địa ra đời, cũng chính là tiền thân của kiến trúc Đông Dương sau này.
Đến những năm 30-40 của thế kỷ XX, sự ảnh hưởng của người Pháp tại Việt Nam bắt đầu suy yếu. Để lấy lại lòng tin của người dân Việt Nam, chính phủ Pháp đã cử một số kiến trúc sư đến trường Mỹ Thuật Đông Dương để giảng dạy và đề xuất những ý tưởng thiết kế kiến trúc mang đậm dấu ấn văn hóa Việt Nam.
Cái tên nổi bật nhất chính là Ernest Hébrard, ông vừa là một kiến trúc sư, giáo sư tại trường Mỹ Thuật Đông Dương vừa là một quan chức cấp cao của chính phủ Pháp. Ông được chính phủ Pháp giao nhiệm vụ quy hoạch kiến trúc cho ba nước Đông Dương.
Ernest Hébrard đã sáng tạo và đặt tên cho phong cách này là “phong cách Đông Dương” và nhận được nhiều giải thưởng danh giá. Kiến trúc Đông Dương chính thức được đặt tên tại Việt Nam với công trình đầu tiên mang tên Đại học Đông Dương, nay là Đại Học Quốc Gia Hà Nội thiết kế năm 1924.
Kiến trúc Đông Dương ở Sài Gòn
Sài Gòn – Gia Định, cái tên son sắc một thời của thành phố mang tên Bác ngày nay là một chứng nhân lịch sử quan trọng trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ cứu nước của dân tộc ta. Sài Gòn đi qua nhiều giai đoạn đổi mới, chứng kiến sự giao thoa của nền văn hóa nước nhà. Để giờ đây cái tên Sài Gòn – Gia Định được nhắc tới như một đô thị xa hoa một thời, cái nôi của những công trình Tây – Ta kết hợp, lối kiến trúc cho đến ngày nay, nhiều người vẫn xuýt xoa ca ngơi như một “bản giao hưởng cổ điển” rất riêng của người Việt.
Ngược dòng lịch sử, hãy cùng Sưa đặt chân đến Sài Gòn những năm đầu Pháp thuộc, để xem kiến trúc Đông Dương được thể hiện như thế nào qua các công trình vĩ đại.
Kiến trúc Đông Dương ở Hà Nội
Sau thế chiến thứ nhất vào những năm 1918, thực dân Pháp bắt đầu khai thác bán đảo Đông Dương lần thứ 2. Từ đó nền văn hóa Việt Nam và Pháp lại có thêm nhiều điểm giao thoa sâu sắc hơn, phong cách thiết kế kiến trúc cũng nằm trong số đó và kiến trúc Đông Dương càng được thể hiện rõ hơn ở giữa lòng thủ đô.
Các công trình đồ sộ và vĩ đại tồn tại cho đến ngày nay chính là một nhân chứng cho bề dày lịch sử, văn hóa và kiến trúc Đông Dương ở Hà Nội.
Các đặc điểm của kiến trúc Đông Dương
Kiến trúc Đông Dương ở Việt Nam chính là sự kết hợp hài hòa và sâu sắc giữa văn hóa Việt Nam và phong cách tân cổ điển của Pháp. Văn hóa Đông- Tây được kết hợp như “nụ hôn kiểu Pháp trên đôi môi người con gái Á Đông”.
Trong thời kỳ Pháp thuộc, những nề nếp sinh hoạt, lối sống, phong cách Á Đông của người Việt ít nhiều bị ảnh hưởng bởi “chất Pháp”, kiến trúc Việt Nam cũng không phải ngoại lệ. Những tòa nhà Pháp giữa lòng thủ đô hay đâu đó trên đất nước Việt Nam chúng ta cần trân trọng và lưu giữ vì đó là một phần của lịch sử.
Kỹ thuật và vật liệu xây dựng
Kiến trúc Đông Dương sử dụng kỹ thuật và vật liệu xây dựng mới như hệ thống khung bê tông cốt thép chịu lực, khung thép tiền chế, sành sứ nhiều màu, ngói ardoise(đá xám chẻ), gạch caro. Các phương tiện kỹ thuật mới được áp dụng như: cột thu lôi, đèn điện, cổng sắt uốn…
Hình khối kiến trúc
Kiến trúc Đông Dương áp dụng các giải pháp thông thoáng, cách nhiệt để phù hợp với khí hậu nhiệt đới ở Việt Nam như bố trí các dãy hành lang, giàn pergola rộng rãi chạy dọc theo công trình.
Trên phần tường sát tầng thường bố trí các lam gió để tạo sự thông thoáng và lấy gió cho không gian bên trong. Các công trình thường được thiết kế thêm sân trong kết hợp giếng trời để lấy gió và ánh sáng tạo nên sự thông thoáng.
Thiết kế Indochine tập trung hình khối lập thể, không giới hạn chi tiết đối xứng với nét kiến trúc ngang, cửa sổ thẳng và các góc vuông cụ thể.
Mặt ngoài bố trí cân đối và đối xứng, thống nhất hài hòa. Các yếu tố như con sơn, con tiện, mái đua, mái chống hắt tạo điểm nhấn ấn tượng độc đáo.
Hệ mái nhà độc đáo
Sử dụng mái bằng đối với các công trình lớn hoặc mái lợp ngói đối với các công trình nhỏ hơn. Mái ngói thường được nhô ra để che nắng mưa, bố trí thêm các “khu đĩ” để tạo nên sự thông thoáng bên trọng. Bố trí các sê nô thu nước mưa chạy dọc theo mái. Một số công trình sử dụng mái vút cong ở các góc, mái chồng diêm theo kiến trúc truyền thống có hoa văn trang trí ở các góc cong và đỉnh mái.
Hệ cửa
Bố trí nhiều cửa trên tường công trình, hệ thống cửa sổ cao, dày và mở rộng tạo sự thông thoáng và chiếu sáng tự nhiên. Hệ cửa được sử dụng phổ biến là cửa lá sách, đảm bảo thông gió ngay cả khi cửa được đóng. Cửa sổ không chỉ được bố trí trên tường công trình mà còn được sử dụng ngoài các hành lang, đặc biệt là những nơi có ánh sáng trực tiếp cửa mặt trời.
Nét đặc trưng của phong cách kiến trúc Đông Dương
Cho đến tận bây giờ, những nét đặc trưng của phong cách kiến trúc Đông Dương vẫn là một thứ nổi bật khiến con người ta phải xuýt xoa khen ngợi. Những tòa nhà mang nét đặc trưng ấy làm con người ta phải ngước nhìn và trầm trồ về một miền ký ức.
Màu sắc
Trong kiến trúc Đông Dương các gam màu trung tính như vàng nhạt, vàng kem, nâu, trắng được sử dụng nhằm tạo ra các không gian nội thất sang trọng và ấm cúng. Những màu sắc này thường được sử dụng cho tường, sàn và các nội thất có kích thước lớn.
Để tạo điểm nhấn nghệ thuật phong cách Indochine thường sử dụng các gam màu mạnh như cam, đỏ, xanh cho các yếu tố trang trí như gối, rèm cửa, màn trần và các nội thất nhỏ.
Màu sắc tự nhiên của gỗ, tre, nứa đóng vai trò quan trọng trong phong cách Indochine. Việc sử dụng các vật liệu này không chỉ mang cảm giác gần gũi với thiên nhiên mà còn thể hiện sự mộc mạc.
Nội thất trang trí
Các đồ nội thất như tủ, phản, bình phong là những sản phẩm truyền thống mang tính biểu tượng không thể thiếu của kiến trúc Đông Dương, thường được chế tác từ gỗ tự nhiên với sự tận tâm. Những đồ nội thất này mang lại vẻ đẹp tự nhiên, gần gũi, mộc mạc đậm chất văn hóa Việt Nam.
Những chiếc đèn bàn, quạt trần hay đồng hồ quả lắc như những điểm nhấn của sự hiện đại, đồng thời cho thấy sự tiện ích của sự kết hợp truyền thống và hiện đại.
Họa tiết và hoa văn
Hoa văn và các mẫu họa tiết đóng một vai trò quan trọng trong phong cách kiến trúc Đông Dương. Nó là một điểm nhấn, một phong cách trang trí, một điểm nổi bật trong tổng thể của phong cách kiến trúc Đông Dương.
Họa tiết Kỷ Hà
Đây là một họa tiết lưới hình lục giác thường dùng để trang trí các đồ vật như tranh, lọ hoa, đèn trần…
Họa tiết hình chữ nhật
Dựa trên ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc, họa tiết này thường sử dụng các Hán tự như chữ Hỷ, Phúc, Lộc, Thọ. Kết hợp các đường nét đơn giản và liền trong hình chữ nhật, tạo ra mẫu hoa văn độc đáo.
Họa tiết tĩnh vật
Sử dụng trái châu và bát bửu làm điểm nhấn. Trái châu sử dụng hai con rồng cách điệu ở mái. Bát bửu sử dụng các đồ vật như: trái bầu, quạt, đàn, bút, phất trần, gươm…
Họa tiết hoa quả, cây lá
Đại diện cho sự tươi mới, gần gũi với thiên nhiên. Họa tiết này thường sử dụng các cây như tùng, cúc, trúc, mai đại diện cho Tứ Qúy bốn mùa trong năm.
Họa tiết hình thú
Thường sử dụng hình ảnh các con vật mang lại may mắn theo quan niệm Á Đông. Thường kết hợp với các hoạt tiết khác như kỷ hà, hồi văn, hình chữ. Tứ Linh (Long, Lân, Quy, Phụng) là một trong những họa tiết phổ biến.
Phù điêu truyền thống Việt Nam
Phù điêu là một dạng nghệ thuật điêu khắc sáng tạo bằng các hình thức: đắp nối, đục, khoét, làm lồi, lõm trên các bề mặt phẳng có sự gắn kết khăng khít và tạo cảm giác về khối lượng.
Tượng phật
Tượng Phật biểu trưng cho sự tỉnh thức, lòng từ bi và bình yên tâm hồn trong Phật giáo.
Con rối
Con rối là hình ảnh dân gian thường sử dụng trong kịch, trò chơi và lễ hội. Nó mang tính giải trí và truyền tải giá trị văn hóa và đạo đức.
Tứ linh
Long, Lân, Quy, Phụng là bốn con vật may mắn trong văn hóa truyền thống của Trung Quốc và Đông Á.
Hoa sen
Hoa sen là biểu tượng của sự thanh tịnh, trong sạch và tinh khiết trong Phật giáo.
Hoa cúc
Hoa cúc biểu thị sự kín đáo, bình dị, thanh cao và lâu bền trong văn hóa Á Đông.
Bồ đề
Bồ đề là loại hoa liên quan đến Phật giáo, biểu trưng cho sự đại giác của Đức Phật.
Ứng dụng kiến trúc Đông Dương trong thiết kế hiện đại
Phong cách kiến trúc Đông Dương không chỉ được sử dụng trong kiến trúc cổ điển mà còn được ứng dụng trong thiết kế kiến trúc và nội thất hiện đại. Sự kết hợp giữa các yếu tố phương Đông và phương Tây đã tạo nên những ý tưởng sáng tạo và độc đáo cho các kiến trúc và không gian sống hiện đại.
Trong những năm gần đây, xu hướng thiết kế xây dựng biệt thự, nhà phố hay căn hộ, văn phòng hay khách sạn, thiết kế nội thất phong cách kiến trúc Đông Dương trở nên được ưa chuộng. Với nét đẹp tinh tế, sang trọng đặc biệt giúp các thành viên trong gia đình cảm nhận phần nào bản sắc văn hóa, sự ấm cúng, phong cách Đông Dương trở thành một lựa chọn hoàn hảo.
Vì sao kiến trúc Đông Dương vẫn được yêu thích đến ngày nay?
Tại Việt Nam, lối kiến trúc Đông Dương không chỉ mang lại hơi thở văn hóa dân tộc mà còn thể hiện sự hòa quyện tinh tế giữa truyền thống Việt và kiến trúc Pháp lãng mạn, vừa cổ kính vừa hiện đại. Đặc biệt, sự giao thoa này không đơn thuần là việc áp đặt kiến trúc Pháp cổ điển mà là sự điều chỉnh sáng tạo nhằm phù hợp với điều kiện khí hậu nhiệt đới của Việt Nam.
Cho đến ngày nay, kiến trúc Đông Dương vẫn giữ được giá trị đặc trưng của nó, một phong cách vừa hoài cổ, giản dị nhưng vẫn toát lên sự sang trọng, quý phái. Những công trình mang phong cách này thường gợi nhắc về một quá khứ hào hùng, nhưng cũng rất gần gũi với thiên nhiên và cuộc sống bản địa. Có lẽ cho đến nhiều năm sau nữa thì kiến trúc Đông Dương vẫn sẽ là một kiểu kiến trúc được yêu thích và phát triển mạnh mẽ và táo bạo hơn nữa.
Lời kết
Nghệ phong cách kiến trúc phong cách Đông Dương đã khẳng định được sự sáng tạo của nghệ thuật Việt Nam. Tuy được khởi xướng bởi những kiến trúc sư người Pháp, nhưng không vì thế mà Kiến trúc Đông Dương mất đi tính chất dân gian và tính độc đáo của văn hoá truyền thống.
Qua bài viết này, Sưa Interior muốn truyền tải một cái nhìn chi tiết và sâu sắc hơn về phong cách Đông Dương đến những người yêu quý nó. Đến với Sưa các bạn sẽ còn nhận được nhiều điều mới mẻ và tinh tế hơn nữa qua các công trình mang phong cách kiến trúc Đông Dương mà Sưa đã thực hiện.
